Ποιοι Εμποδίζουν την Αναστήλωσή του;
Λέγεται πως κάθε εποχή έχει τους δικούς της θεούς, πως σε κάθε αιώνα αντιστοιχεί ένα ανώτερο πνεύμα δύναμης που εκφράζει αλλά και διαμορφώνει με παράδοξους μεταφυσικούς τρόπους τη συνείδηση της ανθρωπότητας.Τα τελευταία δυο χιλιάδες χρόνια σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο κυριαρχεί ένας Θεός και μία πίστη. Πού βρίσκονται όμως οι θεοί των αρχαίων; Μοιάζει λες και η μνήμη μας τους κρατά σε λήθαργο, εξόριστους από την καθημερινότητά μας! Κι όμως, τις τελευταίες δεκαετίες ο ρυθμός από τις παλιές δοξασίες άρχισε πάλι να δονείται στις ψυχές των ανθρώπων. Και οι σκιές του Ολύμπου να ζωντανεύουν ξανά. Όπως όλα δείχνουν, η αρχαία Ελλάδα αναστηλώνεται και οι πρόσφατες ανακαλύψεις στην Πελοπόννησο το επιβεβαιώνουν.
Κοντά στο Γύθειο στο χωριό Αγία Κυριακή, όπου υπάρχει η ομώνυμη εκκλησία, δέσποζε κάποτε ο θρόνος του Απόλλωνα Αμυκλαίου, ένας περίτεχνος και περίλαμπρος ναός αρκετών χιλιάδων χρόνων, που έχτισαν οι πρόγονοί μας πάνω στα ερείπια μιας ακόμη παλιότερης λατρευτικής παράδοσης στην περιοχή. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν από τον Τσούντα το 1892, αλλά και από Άγγλους το 1925 που εντόπισαν το χαμένο ιερό. όμως οι εξελίξεις πάγωσαν. Βλέπετε, ένα σημαντικό μέρος από τα δομικά υλικά του ναού χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή μικρών εκκλησιών σε διάφορα σημεία της Λακωνίας. Σήμερα, μια ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον ‘Αγγελο Δεληβορριά (πρώην διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη) ερεύνησαν ξανά τον αρχαιολογικό χώρο και πιστεύουν πως μπορούν να αναστηλώσουν το ναό του Απόλλωνα. Πώς όμως μπορείς να ανοικοδομήσεις ένα αρχαίο ιερό όταν τα μισά από τα υλικά του βρίσκονται εντοιχισμένα σε σύγχρονες εκκλησίες;
Το 13 Μέτρων άγαλμα του Απόλλωνα
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα στα οποία πρέπει να απαντήσω σχετικά με τη συγκεκριμένη έρευνα. Καταρχήν οφείλω να ξεκαθαρίσω πως δεν πρόκειται για έναν ακόμη αρχαίο ναό, αλλά ίσως για το σημαντικότερο ιερό τόπο της αρχαίας Πελοποννήσου, στον οποίο μάλιστα βρισκόταν ο ίδιος ο θρόνος του θεού!
Αντί για ένα συνηθισμένο ναό, οι Σπαρτιάτες του 6ου αιώνα έχτισαν για τον Απόλλωνα έναν επιβλητικό επίγειο θρόνο.
Το σχεδιασμό του πραγματοποίησε ο Ίωανας Βαθυκλής, διάσημος αρχιτέκτονας από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας, ο οποίος ανήγειρε για το ξύλινο ξόανο του θεού, που είχε ύψος τριάντα πήχεις (δηλαδή 13 μ.), ένα μνημείο με τη μορφή καθίσματος. Ο θρόνος, ένα μνημείο μοναδικό στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, ήταν γεμάτος με μυθολογικές παραστάσεις που περιγράφονται λεπτομερώς από τον Παυσανία. Βρισκόταν μάλιστα ακριβώς επάνω από τον τάφο του Υακίνθου – τον οποίο λάτρευαν οι Σπαρτιάτες έχοντας χτίσει στο ίδιο σημείο παλαιότερα ένα ιερό – που σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν αγαπημένος φίλος του Απόλλωνα. Με την κυριαρχία του Χριστιανισμού όμως μαζί με το πολυετές κύμα βανδαλισμών και καταστροφής των αρχαίων ιερών καταστράφηκε και το Αμυκλαίο εξαφανίζοντας από προσώπου γης το θαύμα με το θρόνο του Απόλλωνα…
Οι Περιγραφές του Παυσανία…
Υπήρξε όμως ένας μάρτυρας που διέσωσε ακριβώς το τι υπήρχε σ’ εκείνον τον άλλοτε υπέροχο τόπο. Από το έργο του Παυσανία Ελλάδος Περιήγησης: Λακωνικά (κεφ. 18) διαβάζω τα εξής: «O Bαθυκλής από τη Μαγνησία που κατασκεύασε το θρόνο του Αμυκλαίου, όταν τον τέλειωσε, αφιέρωσε τις Χάριτες και το άγαλμα της Λευκοφρυήνης Άρτεμης… »Το μέρος του θρόνου στο οποίο καθόταν ο θεός δεν είναι συνεχές, αλλά έχει περισσότερα καθίσματα με ελεύθερο χώρο δίπλα στο καθένα, ενώ το μεσαίο είναι το πιο ευρύχωρο. Στο σημείο αυτό έχει στηθεί το άγαλμα. Δεν γνωρίζω κανέναν που να μέτρησε το μέγεθός του, αλλά θα φαινόταν σε όποιον το υπολόγιζε ότι είναι τριάντα πήχεις. Δεν είναι έργο του Βαθυκλή, αλλά παλιό και άτεχνο. Εκτός από το πρόσωπο, τα πόδια και τα χέρια, το υπόλοιπο μοιάζει με χάλκινο κίονα. Στο κεφάλι έχει κράνος και στα χέρια λόγχη και τόξο. Το βάθρο του αγάλματος έχει σχήμα βωμού και λέγεται ότι εκεί είναι θαμμένος ο Υάκινθος και ότι στα Υακίνθια, πριν από τη θυσία στον Απόλλωνα, σ’ αυτόν το βωμό και μέσα από χάλκινη πόρτα κάνουν εναγιασμούς για τον Υάκινθο.
Στ’ αριστερά βρίσκεται η πόρτα του βωμού. Στο ένα μέρος του υπάρχει ανάγλυφη παράσταση της Βίριδας και στο άλλο της Αμφιτρίτης και του Ποσειδώνα. Παριστάνεται ο Δίας και ο Ερμής να συζητούν, κοντά τους στέκονται ο Διόνυσος και η Σεμέλη, και κοντά σ’ αυτήν η Ινώ. Στο βωμό παριστάνονται επίσης η Δήμητρα, η Κόρη και ο Πλούτωνας, μετά οι Μοίρες και οι Ώρες, μαζί μ’ αυτές η Αφροδίτη, η Αθηνά και η ’ρτεμη. Φέρνουν στον ουρανό τον Υάκινθο και την Πολύβοια, που λέγεται ότι είναι η αδερφή του Υάκινθου και πέθανε ενώ ακόμη ήταν παρθένα». Για ποιο λόγο άραγε ύψωσαν εκεί οι πρόγονοί μας το θρόνο του Ολύμπιου; Ποια παράδοξα φαινόμενα θα πρέπει να συνέβαιναν στην περιοχή ώστε να δικαιολογείται ένα τέτοιο οικοδόμημα; Δυστυχώς σήμερα δεν έχει διασωθεί τίποτα από τις αρχαίες εκείνες ιστορίες που θα δικαιολογούσαν αυτό το μοναδικό κατασκεύασμα. Ευτυχώς όμως, οι πέτρες μπορούν να διηγηθούν τη δική τους ιστορία…
Τι Συμβαίνει Σήμερα;
Οι ανασκαφές που άρχισαν στα τέλη του 19ου αιώνα έφεραν στην επιφάνεια ένα αρχαιοελληνικό «τέμενος» που περικλειόταν από περίβολο. Μέσα εκεί βρέθηκαν ερείπια μιας πρωτοχριστιανικής εκκλησίας, ενός αρχαίου βωμού και πλήθος από ανάγλυφα και αντικείμενα λατρείας από τη μυκηναϊκή εποχή. Ταυτόχρονα διαπιστώθηκε πως ένα μεγάλο κομμάτι των υλικών που σχημάτιζαν το περίτρανο ιερό θρόνο ήταν διασκορπισμένα σ’ όλο το νομό: στο Μουσείο της Σπάρτης, στα εκκλησάκια της περιοχής, έως και στο Μυστρά, γεγονός που έκανε κάθε επιθυμία αποκατάστασης ανέφικτο όνειρο!
Έπειτα όμως από εκατό χρόνια σιωπής η ομάδα του Δεληβορριά αναστατώνει και πάλι το κατεστημένο αποδεικνύοντας με τις πρόσφατες μελέτες της πως είναι δυνατή η περισυλλογή των μοιρασμένων κομματιών! Σε σχετική ερώτηση, ο γνωστός αρχαιολόγος αναφέρει χαρακτηριστικά: «ένας από τους στόχους της έρευνάς μας είναι να συγκεντρωθούν τα αρχιτεκτονικά μέλη του ιερού, να συγκολληθούν, να χωριστούν σε ομάδες και να αποτυπωθούν ξανά, διότι από αυτά θα προκύψουν οι απαντήσεις που θα δώσει η αναστήλωση του μνημείου. »Όμως, για να έρθει στο φως η αλήθεια, προέχει η αφαίρεση των αρχαίων που βρίσκονται εντοιχισμένα στις εκκλησίες του Σκλαβοχωρίου, ιδιαίτερα του Προφήτη Ηλία και των Αγίων Θεοδώρων. Επιπλέον, χρειάζεται συστηματική ανασκαφή σε εύρος και σε βάθος, απαλλοτριώσεις, έγκαιρη έγκριση αδειών από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ώστε να κινητοποιηθούν τα κεφάλαια των χορηγών, όπως τα Κοινωφελή Ιδρύματα Α.Σ. Ωνάσης και Ι. Φ. Κωστόπουλος, ο Λαυρέντης Λαυρεντιάδης και άλλοι». Προφανώς, άδειες θα πρέπει να δοθούν και από τις εκκλησιαστικές αρχές της χώρας μας. Θα δεχτούν ποτέ όμως να δώσουν την έγκρισή τους για την αναστήλωση του θρόνου ενός αρχαίου θεού; Αμφιβάλλω…
Ο Χαμένος «Παρθενώνας» της Σπάρτης
Το Αμυκλαίο αποτελούσε για τους Σπαρτιάτες ένα ναό ανάλογης σημασίας με τον Παρθενώνα για τους Αθηναίους. Δυστυχώς στις μέρες μας είναι άγνωστος για το ευρύ κοινό, όπως επίσης άγνωστη παραμένει η ιδιοσυγκρασία των Σπαρτιατών, η πολιτική, κοινωνική και θρησκευτική δομή της πόλης. Οι εξελίξεις στο Αμυκλαίο τα τελευταία χρόνια ανοίγουν χωρίς αμφιβολία ένα τεράστιο ζήτημα που υπερβαίνει τα πλαίσια της απαγορευμένης αρχαιολογίας και αφορά την καταπάτηση των αρχαιολογικών χώρων από την ελληνική Εκκλησία, που ξεκίνησε από τους πρώτους μ.Χ. αιώνες και συνεχίζεται έως και τις μέρες μας!
Οι δηλώσεις του Δεληβορριά προκαλούν αίσθηση, είτε τελικά πραγματοποιηθούν αποτοιχίσεις στους χριστιανικούς ναούς είτε όχι. Εάν τελικά συμβεί κάτι τέτοιο, τότε είναι σχεδόν σίγουρο πως θα ανοίξει ο δρόμος για την αποκατάσταση ανάλογων περιπτώσεων σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, ό,τι και αν σημαίνει αυτό…
Παπαγεωργίου Μηνάς (Beetlejuice)