Στο φρύδι της σκάλας απλώνεται με άνεση το τριγωνικό αέτωμα, που στόλιζε τον «Εκατόμπεδο» ναό της θεάς Αθηνάς. Από το Εκατόμπεδο δεν βλέπουμε ούτε λιθαράκι σήμερα στην Ακρόπολη. Ηταν ένα λαμπρό οικοδόμημα στη θέση του Παρθενώνα. Είχε μήκος 100 ποδών (εξ ου και εκατόμπεδο) και σ’ αυτό λατρευόταν η Παρθένος Αθηνά με την πολεμική υπόστασή της, της Παλλάδος.
Το αέτωμα του Εκατόμπεδου για πρώτη φορά σε πλήρη ανάπτυξη (22 μ.) πάνω από τη σκάλα. Τα περίφημα ζωγραφισμένα πώρινα γλυπτά του, όταν αποφασίστηκε να κτιστεί άλλος μεγαλύτερος μαρμάρινος ναός στη θέση του, ο προ-παρθενώνας, θάφτηκαν. Ανακαλύφτηκαν στη μεγάλη ανασκαφή του 1885-1890.
Πρώτη φορά βλέπουμε το αέτωμα αυτό σε πλήρη ανάπτυξη (22 μ.). Στο κέντρο δύο λιοντάρια κατασπαράσσουν έναν ταύρο. Το ένα μόλις απέκτησε τμήμα του σώματος και της χαίτης του. Αριστερά, ο Ηρακλής που εκτίθεται πρώτη φορά με το κεφάλι του, παλεύει με τον Τρίτωνα. Απλός παρατηρητής στα δεξιά, ο τρισώματος δαίμονας, που ταυτίζεται με τον Νηρέα, ο οποίος στην πάλη του με τον Ηρακλή μεταμορφωνόταν σε νερό, φωτιά, αέρα, σύμβολα που κρατούν οι τρεις άνδρες με τα μαύρα ζωγραφιστά γένια.
Ο Ηρακλής, παρ’ όλο που δεν μαρτυρείται λατρεία του στην Ακρόπολη, πρωταγωνιστεί και σε άλλα τρία αρχαϊκά αετώματα: στον άθλο του με την Λερναία Υδρα και στην «αποθέωσή» του (η Αθηνά τον παρουσιάζει στον Δία).
Από το Εκατόμπεδο σώζεται ακόμη το ανατολικό του αέτωμα με το σύμπλεγμα της λέαινας, που τρώει ζωντανό ένα μοσχαράκι, κι άλλα αρχιτεκτονικά γλυπτά, όπως το κεφάλι της Γοργούς, ένας πάνθηρας από τη ζωφόρο του, τέσσερα άλογα από τις μετόπες του κ.ά.
Στα δεξιά, πηγαίνοντας προς την τεράστια ανοικτή αίθουσα, σε υποδέχονται τα ωραιότερα χαμόγελα του κόσμου από τις συνεσταλμένες Κόρες της αθηναϊκής αριστοκρατίας. Ανάμεσά τους κάποιες διάσημες, όπως η Κόρη του Αντήνορος και η Πεπλοφόρος. Επίσης ο περίφημος Μοσχοφόρος, Κούροι, ιππείς, άλογα, γραφείς, ζώα (σφίγγες, σκύλοι, κουκουβάγιες).
Τα περισσότερα έργα είναι αφιερώματα αριστοκρατικών οικογενειών και τυράννων. Σε όλη αυτή την αίθουσα βλέπουμε την Ακρόπολη του Σόλωνα, του Πεισίστρατου και του Κλεισθένη. Των μεγάλων ανδρών που έστρωσαν το χαλί για τον «χρυσούν αιώνα» του Περικλή.
Στην ώριμη αρχαϊκή περίοδο (525-500 π.Χ.) κτίζεται ο δεύτερος μεγάλος ναός της θεάς Αθηνάς (μεταξύ Ερεχθείου και Παρθενώνα). Είναι δωρικός περίπτερος και φυλάσσει το ξύλινο άγαλμα (ξόανο) της Αθηνάς.
Από τον αρχαίο ναό προέρχεται το ανατολικό αέτωμα με τα υπερμεγέθη γλυπτά της Γιγαντομαχίας, που βλέπουμε σε χαμηλό βάθρο δεξιά. Εδώ, η πολιούχος θεά της σεισμογενούς Αθήνας, καταβάλλει στη μάχη τον γίγαντα Εγκέλαδο, ρίχνοντάς του στο κεφάλι τη Σικελία. Ορθια η Αθηνά αρματωμένη με την αιγίδα της, έχει στραφεί κατά του Εγκέλαδου (δεν σώζεται).
Αντίγραφα των κλεμμένων υπερφυσικών γλυπτών του ανατολικού αετώματος του Παρθενώνα Εκείνη την εποχή πυκνώνουν τα αφιερώματα απ’ όλες τις τάξεις κι όχι μόνο από τους αριστοκράτες. Στις βάσεις τους αναγράφεται ο αναθέτης, το επάγγελμά του και ο γλύπτης. Ετσι, γνωρίζουμε δύο κιθαρωδούς, έναν κναφέα (γνέθει μαλλί), έναν τέκτονα (αρχιτέκτονα), μια πλύντρια, έναν σκυλόδεψο (βυρσοδέψη) και πολλούς κεραμείς.
Παρθενώνας
Εδώ κορυφώνεται η έκθεση και απογειώνεται η κλασική τέχνη. Μέσα στη γυάλινη αίθουσα τα γλυπτά του Παρθενώνα σε απόσταση αφής. Εξω, 300 μέτρα σε ευθεία γραμμή το ίδιο το μνημείο, σε μια αδιάκοπη επικοινωνία οπτική και νοηματική. Ολα τα έργα που σχεδίασε ο Φειδίας και εκτέλεσε με τους μαθητές του τον 5ο αι. π.Χ. είναι εδώ: ζωφόρος, μετόπες, αετώματα.
Η ζωφόρος με τη πομπή των Παναθηναίων σε μαγεύει. Την ανάγλυφη αυτή ταινία, μήκους 160 μ. και ύψους 1,02 μ. που περιέτρεχε το πάνω τμήμα των τοίχων του ναού, τον σηκό, σε ύψος 10 μ., τη βλέπουμε τώρα στο 1,50 μ. Στην πομπή παρελαύνουν 360 μορφές πολιτών θεών και ηρώων. Ομάδες ιππέων και αρμάτων, συνοδεία μουσικών οργάνων, ανηφορίζουν στο βράχο. Προπορεύονται άνδρες και γυναίκες με τελετουργικά σκεύη και προσφορές, βόδια και κριάρια για τη θυσία. Ο τριήμερος εορτασμός κλείνει με την παράδοση του πέπλου στο «διιπετές ξόανο της Αθηνάς» παρουσία των δώδεκα θεών του Ολύμπου.
Οι λίθοι της ζωφόρου πρώτη φορά ξαναβρίσκονται όλοι μαζί: οι συντηρημένοι αυθεντικοί και τα πιστά αντίγραφά των πριονισμένων και ξενιτεμένων από τον Ελγιν. Εδώ αντιλαμβάνεσαι ότι η κλοπή ήταν μεγάλη. Πήρε 75 μέτρα ζωφόρου (το 50%), 15 μετόπες και 18 ολόγλυφα υπερμεγέθη αγάλματα των αετωμάτων.
Οι μετόπες που σώζονται αποσπασματικά (το 1/3 καταστράφηκε από την ανατίναξη του Μοροζίνι, το 1687, πολλές απολαξεύτηκαν από τους Χριστιανούς και άλλες στολίζουν ξένα μουσεία) αναρτήθηκαν ανά ζεύγη ανάμεσα στις κολόνες του κτηρίου σε ύψος 2,65 μ. Τα αετώματα, όμως, στις δύο στενές πλευρές της αίθουσας τοποθετήθηκαν σε χαμηλά βάθρα. Κοιτάξτε τα γλυπτά των αετωμάτων και από την πίσω πλευρά. Είναι εξίσου καλά δουλεμένα.
Ντίβες από την αρχαιότητα οι Καρυάτιδες. Χόρευαν ή περπατούσαν; Η διασπορά των γλυπτών του Παρθενώνα είναι φανερή. Πλάι στα αυθεντικά, που σώζουν την επιδερμίδα και την καστανή τους πατίνα, βλέπεις τα γύψινα, παγερά λευκά εκμαγεία να συμπληρώνουν τις τρύπες της διαχρονικής λεηλασίας.
Τα κενά στο ανατολικό αέτωμα δεν σε αφήνουν να αντιληφθείς ότι ήταν γεμάτο αγάλματα. Πού είναι το άρμα του Ηλιου που ανέτελλε μέσα από τα κύματα; Πού είναι η γέννηση της Αθηνάς από την κεφαλή του Δία και γύρω ένα πλήθος θεών; Δύο μόνο κεντρικές μορφές βλέπουμε: την Ηρα και τον κορμό του Ηφαίστου, που άνοιξε με έναν πέλεκυ την κεφαλή του Δία απ’ όπου ξεπήδησε πάνοπλη η Αθηνά.
Σε χειρότερη κατάσταση, κομμάτια και θρίψαλα, το δυτικό αέτωμα, που έδειχνε τη διαμάχη Ποσειδώνα και Αθηνάς για την προστασία των Αθηνών.
Ακολουθεί η ιστορική εξέλιξη της Ακρόπολης μετά την κατασκευή του Παρθενώνα: Προπύλαια (εκτίθενται φατνώματα της οροφής και ένα από τα περίφημα ιωνικά κιονόκρανά του), ναός της Αθηνάς Νίκης και Ερέχθειο.
Ναός Αθηνάς Νίκης
Σαν ταινία μικρού μήκους η ζωφόρος της αφηγείται σκηνές από τις νικηφόρες μάχες των Ελλήνων με τους Πέρσες, παρουσία των θεών που συνεδριάζουν. Ελληνες και Πέρσες μάχονται σώμα με σώμα. Κάτω βαριά πληγωμένοι και άλλοι νεκροί. Θεωρείται εξαιρετικό δείγμα μικρογλυπτικής και αποδίδεται στον γλύπτη Αγοράκριτο.
Οι ανάγλυφες όμως μορφές των θωρακίων (αγκάλιαζαν τις τρεις πλευρές του ναού) αποδίδονται σε εφτά τουλάχιστον γλύπτες (Παιώνιο, Καλλίμαχο κ.ά.). Μην φύγετε αν δεν δείτε την πασίγνωστη σανδαλίζουσα Νίκη, που σκύβει με χάρη να λύσει το σανδάλι της αφήνοντας τα πλούσια μεταξωτά ενδύματά της να διαγράφουν το σώμα της.
Ερέχθειο
Βγαλμένες στο μπαλκόνι, ορατές από παντού, οι πέντε Καρυάτιδες (η έκτη βρίσκεται στο Λονδίνο), οι προαιώνιες αυτές σταρ, θαυμαστές από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας, σηματοδοτούν ένα μνημείο. Το Ερέχθειο. Πάνσεπτο ιερό, με τους τάφους του Κέκροπα και του Ερεχθέα, αλλά και τα «ιερά μαρτύρια», τα τεκμήρια της διαμάχης Αθηνάς και Ποσειδώνα για την κηδεμονία της πόλης: την ιερή ελιά της Αθηνάς και την τρύπα που άνοιξε η τρίαινα του Ποσειδώνα απ’όπου ξεπήδησε αλμυρό νερό. Εδώ κατέληγε ο νεοϋφασμένος πέπλος στη γιορτή των Παναθηναίων.
Το πολύπλοκο κτήριο του Ερεχθείου κτίστηκε το 421 π.Χ. στην περιοχή του καμένου από τους Πέρσες αρχαίου ναού της Πολιάδας Αθηνάς. Πήρε το όνομά του από τον Ερεχθέα, τον μυθικό ήρωα και βασιλιά της Αθήνας, ή τον Εριχθόνιο (ερχόμενο από τα βάθη της γης). Γι’ αυτό λατρεύονταν και χθόνιες θεότητες.
Τα κορίτσια, που σήκωναν με χάρη στο κεφάλι κάνιστρα και μια ολόκληρη οροφή στην εποχή τους, τις αποκαλούσαν Κόρες. Πολύ αργότερα βαφτίστηκαν Καρυάτιδες γιατί συσχετίσθηκαν με κοπέλες από τις Καρυές Λακωνίας, που έσερναν χορό προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδος.
Οι Καρυάτιδες προβάλλουν στο μουσείο ελεύθερες, απαλλαγμένες από το βαρύ φορτίο που σήκωναν, με τον ελαφρύ βηματισμό τους κάπως μετέωρο. Ο γλύπτης, που έπαιξε με το κρυφό και το φανερό στο δωρικό γεμάτο πτυχώσεις ιμάτιό τους, με το γυμνό και το ντυμένο, ήταν ενδεχομένως ο Αλκαμένης ή ο Αγοράκριτος.
Ανασκαφή
Ο αρχαιολογικός χώρος που απλώνεται κάτω από το κτήριο απεικονίζει μια γειτονιά των πρώτων βυζαντινών χρόνων. Η ανασκαφή έδειξε ότι χρησιμοποιήθηκε από το 3.000 π.Χ. μέχρι τον 13ο αιώνα. Στο μεγάλο άνοιγμα της εισόδου του μουσείου προβάλλει ένα εντυπωσιακό κυκλικό οικοδόμημα του 6ου αι. μ.Χ. Η ανάδειξη της ανασκαφής και η περαιτέρω μελέτη των ευρημάτων θα προβληθεί αργότερα. Προς το παρόν διακρίνονται κάτω από τα γυάλινα δάπεδα του μουσείου δρόμοι, δεξαμενές, κτήρια, αυλές και ανάμεσά τους ένας ανδρώνας (αίθουσα συμποσίων).
Περιοδικον Ποικιλης Υλης 