Sarcopoterium spinosum – Σαρκοποτήριο το ακανθώδες.
Μετά από ένα μικρό διάλειμμα από την φυσική ομορφιά της Καρπασίας, επιστρέφουμε δριμύτεροι με στο Σαρκοποτήριο το ακανθώδες, έναν θάμνο που θα συναντήσετε ανθισμένο μέσα στον μήνα Απρίλιο.
Ταξινομική Κατάταξη
Κλάση: Magnoliopsida
Τάξη: Rosales
Οικογένεια: Rosaceae
Υποοικογένεια: Rosoideae
Γένος: Sarcopoterium
Είδος: spinosum
Ονομασία
Το Σαρκοποτήριο το ακανθώδες συναντάται με διάφορες ονομασίες όπως: Μαζί(ν), Αστοίβη, Αστοιβιά, Αστοιβίδα, Αχυροστοιβάδα, Στεβάδα, Κοκκιναστουβιά, Αφάνα, Πίσουρο, Πίσσυρο, Αιματόχορτο.
Εξάπλωση – Ενδιαίτημα
Η Αφάνα εντοπίζεται στην Κύπρο στους βιοτόπους με φρύγανα και θαμνώνες και ιδιαίτερα βιοτόπους με φρύγανα σε υποβαθμισμένα εδάφη. Τα φρύγανα βρίσκονται κυρίως σε χαμηλώματα, πεδινές λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές ενώ η Αστοιβίδα αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα φυτά του βιότοπου. Αυτός ο τύπος βλάστησης είναι χαρακτηριστικός των μεσογειακών οικοσυστημάτων και θεωρείται ότι είναι συνήθως αποτέλεσμα υποβάθμισης προϋπάρχουσας μακκίας και δάσους. Αναπτύσσεται κυρίως σε φτωχά, άγονα και βραχώδη, ασβεστολιθικά και πυριτικά εδάφη, σε υποβαθμισμένες από υπερβόσκηση εκτάσεις ή σε περιοχές που έχουν καεί από πυρκαγιές επανειλημμένως. Προσαρμόζεται εύκολα σε ξηρό και θερμό περιβάλλον, ενώ τα φυτά του έχουν την ιδιότητα να παρουσιάζουν εποχικό διμορφισμό, δηλαδή τα μεγάλα φύλλα του χειμώνα μετατρέπονται σε μικρά και χνουδωτά φύλλα το καλοκαίρι. Αυτό το χαρακτηριστικό τους επιτρέπει να εξοικονομούν νερό. Αποτελούν την άμυνα της φύσης ενάντια στην ερημοποίηση. Τέλος πρόκειται για σημαντικές διαπλάσεις, καθώς συνιστούν βιότοπο για πολλά είδη ερπετών και φιλοξενούν πολλά είδη φυτών.
Αναφορικά με τους οικοτόπους του νησιού, ανήκει στον οικότοπο 5420 Φρύγανα με αφάνες και θυμάρι – Φρύγανα με Saropoterium spinosum. Πολύ κοινό, ιθαγενές είδος της Κύπρου, που κυριαρχεί σε πολλές περιοχές, ωστόσο απαντά και ανάμεσα σε θάμνους, σε δάση και όρια χωραφιών (1-1200m).
Περιγραφή
Πρόκειται για αυτοφυές, πολυετές, χαμηλό, πολύκλαδο θάμνο, ύψους μέχρι 50cm, με αγκαθωτό, ξηρό φύλλωμα. Ο φλοιός του είναι αργυροκάστανος και απολεπίζεται σε ακανόνιστες λωρίδες. Οι κλαδίσκοι καταλήγουν σε αδύνατα, μυτερά αγκάθια. Τα φύλλα της Αφάνας είναι δικοτυλήδονα, κατ’ εναλλαγή, σύνθετα, πτερωτά, μήκους μέχρι 6cm. Τα άνθη της, αρσενικά και θηλυκά, βρίσκονται διαταγμένα κατά μήκος κοινού άξονα, σχηματίζοντας στενές ταξιανθίες, μήκους 2-6cm. Τα πέταλα είναι ελλείποντα με σέπαλα πρασινωπά ή με πορφυρές αποχρώσεις. Ο καρπός του φυτού είναι σφαιρικός, σπογγώδης, σαρκώδης, ερυθρός. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο. Το καλοκαίρι το φυτό ξηραίνεται, για να αντέξει τις υψηλές θερμοκρασίες. Πέφτει δηλαδή σε «καλοκαιρινή» νάρκη. Μαζί με το φυτό ξηραίνεται και ο καρπός του και σιγά σιγά προετοιμάζεται να διασκορπίσει σε φρέσκο έδαφος τους σπόρους του το φθινόπωρο έτσι ώστε να βγουν οι νέοι θάμνοι.
Μυθολογία
Αναφορικά με το λαμπροκόκκινο χρώμα των καρπών της Αστοιβίδας, ένας μύθος λέει το εξής:
Όταν ο Άρης κυνηγούσε τον Άδωνη και η θεά Αφροδίτη τον προστάτευε από τον θυμό του, πάτησε πάνω στον θάμνο, και το αίμα που έτρεξε από το πόδι της έβαψε τους καρπούς του φυτού κόκκινους!
Χρήσεις
Αρχικά να πούμε ότι η Αφάνα είναι αληθινή ευλογία για τις ξεροτοπιές, όπου δεν φυτρώνει τίποτε άλλο, γιατί συγκρατεί το λιγοστό χώμα και τρέφει μερικά ζώα, μιας και ο χυμός της είναι γαλακτώδης.
Παλιότερα χρησιμοποιούνταν κυρίως σαν προσάναμμα για το τζάκι ή γενικότερο προσάναμμα για φωτιές αλλά και για την κατασκευή σκουπών (σαρώθρων). Σήμερα, χρησιμοποιείται για αντιαλλεργικές – οικολογικές σκούπες. Ακόμα, αποτελεί πολύτιμο στοιχείο για τον σύγχρονο σχεδιασμό κήπων, μιας και η εμφάνισή του δίνει φυσικότητα στο τοπίο. Έχει ακόμα και τις τεχνικές προδιαγραφές για την σύγχρονη κηποτεχνία, αφού δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα και πολύ νερό. Δένει εξαιρετικά μέσα σε βραχόκηπους.
Επιπλέον, θεωρείται φυτό με διουρητικές, τονωτικές και αφροδισιακές ιδιότητες. Το αφέψημα της ρίζας του θεωρείται ως ισχυρό αντιδιαβητικό. Στις φαρμακευτικές της ιδιότητες να προσθέσουμε επίσης ότι τα αφεψήματα από τις ρίζες της και τα φύλλα της είναι ιδανικά για το κρυολόγημα και τις για παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος. Τέλος, σταματάει τις αιμορραγίες και βοηθάει στην έκκριση του μητρικού γάλακτος. [Κείμενο – Επιμέλεια: Μαρία Κασιώνη, Πηγές: α) Τα ενδημικά φυτά της Κύπρου, Τράπεζα Κύπρου, Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων, Λευκωσία 1995. β) Αρωματικά και Αρτυματικά Φυτά στην Κύπρο, Γεώργιος Ν. Χατζηκυριάκος, Εκδόσεις Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου, 2007 Λευκωσία. γ) Στην άκρη του δρόμου, Γεώργιος Ν. Χατζηκυριάκου, 2011 Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου. δ) Συστηματική Βοτανική, Δρ. Γεώργιος Π. Σαρλής, Εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, 1999 Αθήνα, ε) http://greenhost.gr, στ) www.parnitha-np.gr, ζ) www.el.wikipedia.org, η) www.gym-ag-efstr.les.sch.gr, θ) www.votanokipos.com ι) www.kpe-kastor.kas.sch.gr, ια) www.livepedia.gr ιβ) http://www.alfa-omega.gr. Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα Ριζοκάρπασον
helectra
Περιοδικον Ποικιλης Υλης 