Στο περίφημο Σπήλαιο του Περάματος

Στο βόρειο άκρο της λίμνης Παμβώτιδας, στα Ιωάννινα, βρίσκεται ο λόφος του Περάματος, που φιλοξενεί και το γνωστό ομώνυμο σπήλαιο. Το σπήλαιο του Περάματος είναι ένα από τα πιο σημαντικά της χώρας μας και το πρώτο που αξιοποιήθηκε τουριστικά και δόθηκε στο κοινό. Επίσης, είναι σημαντικό γιατί αποτελεί ένα σπήλαιο γεωλογικά συνδεδεμένο με την παρουσία και την εξέλιξη της λίμνης Παμβώτιδας, αλλά κι επειδή είναι μία από τις λίγες θέσεις με ευρήματα της σπηλαίας άρκτου.

Το σπήλαιο του Περάματος έχει ιδιαίτερα πλούσιο διάκοσμο, γεγονός που από πολύ νωρίς είχε αναφέρει ο σπηλαιολόγος και γεωλόγος Ι. Πετρόχειλος, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στην ποικιλία σταλαγμιτών που εμφανίζει. Το Σπήλαιο Περάματος, όπως ανέφεραν οι αρμόδιοι του σπηλαίου, χρονολογείται περίπου στα 1.500.000 χρόνια, ανήκει στα ασβεστολιθικά σπήλαια και είναι τμήμα κοίτης ποταμού, όταν τα νερά της λίμνης Παμβώτιδας κάλυπταν όλο το λεκανοπέδιο της πόλης των Ιωαννίνων και ο λόφος Γκορίτσα ήταν μια νησίδα. Απαριθμεί 19 είδη σταλακτιτών και σταλαγμιτών, τη στιγμή που σε άλλα σπήλαια συναντώνται 6-10 το πολύ είδη.

Το Σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων ανακαλύφθηκε τυχαία, το 1940, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς οι κάτοικοι του χωριού προσπαθούσαν να βρουν καταφύγιο από τους βομβαρδισμούς. Με το τέλος του πολέμου, βρέθηκε στο Πέραμα ο Κωνσταντίνος Κασβίκης, γυμναστής και ερασιτέχνης σπηλαιολόγος, ο οποίος, μαζί με την ομάδα του, έβγαλε φωτογραφίες, που δημοσιεύτηκαν στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο. Έτσι, έμαθαν για το Σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων ο Ιωάννης και η Άννα Πετροχείλου, οι οποίοι επισκέφθηκαν το Πέραμα και άρχισαν συστηματική εξερεύνηση και χαρτογράφηση του Σπηλαίου, ώστε να αξιοποιηθεί τουριστικά.

Περιήγηση στο Σπήλαιο

Από τις πιο σημαντικές αίθουσες και σημεία στο Σπήλαιο είναι «η αίθουσα του Σταυρού». Έχει ονομαστεί έτσι από τον σταλαγμίτη που έχει σχήμα αταυρού. Είναι ένα σπάνιο δημιούργημα σταλαγμίτη. Από άγνωστη αιτία έσπασε κομμάτι σταλακτίτη και πέφτοντας στάθηκε στον διχαλωτό σταλαγμίτη που βρίσκεται ακριβώς από κάτω. Η συνεχής σταγονοροή είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του σταυρού.

Στη δεύτερη αίθουσα του Σπηλαίου συναντάμε τα μεγαλύτερα συμπλέγματα και οι σταλαγμίτες, μας θυμίζουν αγάλματα που στόλιζαν μυθικά ανάκτορα, γι’ αυτό και η αίθουσα έχει ονομαστεί «αίθουσα των μυθικών ανακτόρων». Οι ονομασίες, που έχουν δοθεί από το ζεύγος Πετροχείλου, είναι φανταστικές και στόχο έχουν να κάνουν την διαδρομή πιο ευχάριστη. Μπροστά μας βλέπουμε μια κολώνα που δημιουργεί σωληνώσεις και μοιάζουν με τα καθολικά αρμόνια, που χρησιμοποιούν οι καθολικοί στις εκκλησίες. Απέναντι βλέπουμε τον μεγαλύτερο σταλαγμίτη του Σπηλαίου, ο οποίος χρονολογείται όσο και η ηλικία του Σπηλαίου Περάματος, που αντιστοιχεί σε 2.000.000 χρόνια και ονομάζεται αγροτική θημωνιά.

Στην συνέχεια, ακολουθώντας το μονοπάτι, βλέπουμε το σπασμένο δέντρο με το νέο βλαστό. Ο σταλαγμίτης έσπασε- από άγνωστη αιτία- και πέφτοντας ακούμπησε η άκρη του στον απέναντι βράχο. Συνεχίζοντας, η σταγονοροή δημιούργησε το νέο κομμάτι. Κατόπιν θα δούμε σταλακτίτες και σταλαγμίτες που δημιουργούν σχηματισμούς όπως λαμπάδες, πέτρινο κυπαρίσσι, κάκτους σε γλάστρες, μπουκάλια, τη φάτνη του Χριστού, τους τρεις Μάγους, τον πύργο της Πίζας, αλλά κι ένα πόδι λιονταριού.

Στη συνέχεια, περνάμε μέσα από τον μεγαλύτερο, σε μήκος, σταλακτίτη του Σπηλαίου. Ονομάζεται «Λαχαναγορά», λόγω των τεσσάρων διαφορετικών ειδών σταλακτιτών, που έχουν σχηματισμό κουνουπιδιού, μπρόκολου, καρότου και σταφυλιού. Στο τέλος της αίθουσας, οι επισκέπτες θα δουν τη σπασμένη φτερούγα του αετού.  Ακολουθεί η «Νέα Πολιτεία», που ονομάστηκε έτσι γιατί βλέπουμε πλούσιο σταλαγμητικό διάκοσμο. Εδώ, υπάρχουν οι ελεκτίτες, οι εκκεντρίτες, αλλά και το «πέτρινο συντριβάνι». Στην αίθουσα των λιμνών, υπάρχει η μεγαλύτερη λίμνη του Σπηλαίου, που έχει πάρει την ονομασία «η λίμνη με τα πέτρινα νούφαρα» και έχει μήκος 7μ. Στην αίθουσα αυτή έχουν γυριστεί σκηνές από την ταινία με την Αλίκη Βουγιουκλάκη «Η Αστέρω», το 1958.

Αρχαιοζωολογία-Παλαιοντολογία

Το σπήλαιο του Περάματος είναι σημαντικό για τον ελληνικό χώρο, καθώς έχουν βρεθεί σ’ αυτό απολιθώματα από την εξαφανισμένη σπηλαία άρκτο (Ursus spelaeus). Η Α. Πετροχείλου αναφέρει σχετικά: «Σ’ αυτό (το σπήλαιο Περάματος) βρήκα για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1956 δόντι σπηλαίας άρκτου». Η εύρεσή των απολιθωμάτων αναφέρθηκε το 1957 από τον Ι. Πετρόχειλο, στο Διεθνές Συνέδριο I.N.Q.U.A., στη Μαδρίτη. Αργότερα, το 1979, μελετήθηκαν απολιθώματα του σπηλαίου Περάματος, από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Ν. Συμεωνίδη και Γ. Θεοδώρου.

Στο υλικό της μελέτης των παραπάνω περιλαμβάνονται οστά του μετακρανιακού σκελετού, απολελυμένοι οδόντες ή οδόντες σε τμήμα της άνω γνάθου. Το υλικό είναι πολύ χαρακτηριστικό για τον προσδιορισμό της σπηλαίας άρκτου, με βάση μορφολογικά και μετρικά χαρακτηριστικά. Τα απολιθώματα αυτά ανήκουν στην περίοδο του Άνω Πλειστοκαίνου, κατά την οποία έζησε και εξαπλώθηκε αυτό το ζώο. Η σπηλαία άρκτος είναι από τις μεγαλύτερες αρκούδες που έζησαν, με βάρος που μπορεί να έφτανε το μισό τόνο, με ύψος μεγαλύτερο από 2,5 μέτρα σε όρθια στάση, μεγάλο κρανίο με αναθολωμένο μέτωπο και γενικά εύρωστο σκελετό.

Η αρκούδα αυτή είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό ζώο της περιόδου του Άνω Πλειστοκαίνου (10.000-100.000 χρόνια) για το χώρο της Ευρώπης και της Ελλάδας. Σε αυτήν την περίοδο, οι συνθήκες ήταν διαφορετικές, με την εμφάνιση επαναλαμβανόμενων παγετωδών περιόδων. Για τα ζώα, αυτά τα σπήλαια αποτέλεσαν συχνά χώρο διαβίωσης, χειμερινής νάρκης, γένεσης των μικρών και έτσι σχεδόν πάντα εντοπίζονται υπολείμματά τους μεταξύ των απολιθωμάτων που βρίσκονται σε αυτά. Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, βρίσκονται απολιθώματα μόνο από σπηλαία άρκτο, όπως συμβαίνει και στο σπήλαιο του Περάματος.

Το Πέραμα

Το Πέραμα βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μ., απέχει 4χλμ., από το κέντρο των Ιωαννίνων. Κτισμένο στις όχθες της Παμβώτιδας, έχει να επιδείξει το περίφημο Σπήλαιο του Περάματος. Βορειοδυτικά του λόφου του Σπηλαίου βρέθηκαν σιδερένια μαχαίρια, λαβές και όστρακα του 4ου αιώνα π.Χ. Αξιόλογη είναι και η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, που αγιογραφήθηκε το 1769 από τον Αθανάσιο Καπεσοβίτη.

Η αρχιτεκτονική του ναού παρουσιάζει αρκετές ιδιορρυθμίες, όπως δύο κλίτη και μεγάλο πεσσό στο κέντρο του νάρθηκα, που στηρίζει ξύλινο ταβάνι. Εξίσου σημαντικός είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, που κτίστηκε τον 16ο αιώνα. Το Πέραμα είναι έδρα του Δήμου Περάματος και διαθέτει πολλά καταλύματα, εστιατόρια, καφενεία καθώς και αρκετά καταστήματα και εργαστήρια λαϊκής τέχνης. Το ετήσιο πανηγύρι του Περάματος πραγματοποιείται στις 10 Φεβρουαρίου, ανήμερα του Αγίου Χαράλαμπου. Το πετρόκτιστο Δημαρχείο, το κέντρο ενημέρωσης, τα περίτεχνα πλακόστρωτα και το τρενάκι προσδίδουν στο Πέραμα μια ιδιαίτερη αίγλη και σε συνδυασμό με την φιλοξενία των ανθρώπων του έχει εξελιχθεί σε σημαντικό τουριστικό προορισμό.

Α.Ζώης

Πηγή: ΑΠΕ

helectra

Σπήλαια και σπηλαιολογία

Η σπηλαιολογία αρχίζει από τότε που η περιέργεια οδήγησε τον άνθρωπο σε υπόγειους κόσμους.

Το «The cave», το «Descent» και άλλες ταινίες περιπέτειας με φόντο τα σπήλαια έχουν τα τελευταία χρόνια την τιμητική τους. Σούπερ ήρωες με γυμνασμένα κορμιά, που δεν κουράζονται ποτέ να μάχονται, γυναίκες με καυτά σορτς στο υγρό και κρύο περιβάλλον του σπηλαίου και τερατόμορφα όντα που καραδοκούν στο σκοτάδι ήταν από τα κύρια χαρακτηριστικά τέτοιων ταινιών. «Μα, αλήθεια, αυτό είναι σπηλαιολογία; Γιατί δεν είχα ανακαλύψει τόσο καιρό αυτό το σπορ;» Αυτή την ερώτηση μου έκανε μια φίλη, που είδε τις ταινίες. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί αναρωτιούνται τι είναι σπηλαιολογία, είτε έχουν δει τις ταινίες είτε όχι.

Ακόμα και πολλοί επισκέπτες των τουριστικά αξιοποιημένων σπηλαίων δεν γνωρίζουν ποια είναι η πραγματική σπηλαιολογία, η σπηλαιολογία, δηλαδή, πίσω από τα φώτα της τουριστικής διαδρομής. Σπήλαιο είναι κάθε έγκοιλο της γης που χωράει έναν άνθρωπο και δημιουργείται από τη διάβρωση του νερού στο πέτρωμα με μηχανικό (λόγω της τριβής) ή χημικό τρόπο (τα χημικά στοιχεία που περιέχονται στο νερό λειτουργούν ως οξέα για την πέτρα). Ο ασβεστόλιθος, όταν τον διαπερνά νερό, διαβρώνεται ευκολότερα από τα υπόλοιπα πετρώματα. Το νερό, με την πάροδο εκατομμυρίων χρόνων, μεγαλώνει την κοιλότητα και δημιουργεί αίθουσες, λίμνες, σταλακτίτες, που με τη σειρά τους δημιουργούν σταλαγμίτες και όλο τον υπόλοιπο διάκοσμο του σπηλαίου. Αν αναλογιστεί κανείς ότι ένα εκατοστό σταλακτίτη χρειάζεται περίπου εκατό χρόνια για να σχηματιστεί, τότε συνειδητοποιεί πόσα εκατομμύρια χρόνια χρειάζονται για να σχηματιστεί ένας εντυπωσιακός διάκοσμος.

Τα περισσότερα από τα Ελληνικά βουνά αποτελούνται από ασβεστολιθικό πέτρωμα. Η Ελληνική γη, λοιπόν, κρύβει πολλά σπήλαια. Περίπου 11.000 σπήλαια έχουν καταγραφεί και ο κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει, ενώ ένας πολύ μικρός αριθμός τους έχει εξερευνηθεί επαρκώς. Η χώρα μας αποτελεί έναν σπηλαιολογικό παράδεισο και είναι στη διάθεση όσων διψούν για εξερεύνηση. Κάποια από τα σπήλαια έχουν αξιοποιηθεί τουριστικά και έχουν δώσει τη δυνατότητα στο κοινό που ενδιαφέρεται να επισκεφθεί αυτά τα θαύματα της φύσης, παρόλο που σε πολλές περιπτώσεις η ανθρώπινη παρέμβαση έχει αποδειχθεί καταστροφική για τα σπήλαια. Ο διάκοσμος διαφέρει από σπήλαιο σε σπήλαιο. Λίγα μόνο μέτρα κάτω από τη γη αρκούν, για να ανακαλύψουμε έναν υπόγειο θησαυρό. Από τη στιγμή που οι σπηλαιολόγοι εισέρχονται στον υπόγειο κόσμο των σπηλαίων, βιώνουν μια τελείως διαφορετική αίσθηση. Επικρατούν το σκοτάδι, η υγρασία και συνήθως η απόλυτη ησυχία. Ο χρόνος σταματά και ο σπηλαιολόγος παρασύρεται από τη γοητεία του αγνώστου με την ελπίδα μιας καινούριας ανακάλυψης. Το υγρό στοιχείο υπάρχει και στα σπήλαια για όποιον το λατρεύει. Εντυπωσιακές λίμνες με κρυστάλλινα νερά, υπόγεια ποτάμια που ρέουν κάτω από τη γη και θορυβώδεις καταρράκτες που χάνονται στα βάθη του σπηλαίου απαντώνται συχνά. Τα πλημμυρισμένα τμήματα ενός σπηλαίου μπορούν να εξερευνηθούν μόνο από σπηλαιοδύτες. Η ηρεμία των νερών διαταράσσεται μόνο από τον αέρα που εκπνέει ο αυτοδύτης σπηλαιολόγος με τη βοήθεια των φιαλών, ενώ το νήμα που τοποθετεί πίσω του (μίτος της Αριάδνης) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή επιστροφή του εξερευνητή.

Ακόμα και τα σπήλαια, όμως, κατοικούνται, όσο ακραίες συνθήκες κι αν επικρατούν, από πλευράς φωτός και υγρασίας. Στα μοναδικά αυτά δημιουργήματα της φύσης συναντά κανείς μικροσκοπικούς οργανισμούς, απόλυτα προσαρμοσμένους στο σκοτεινό και ήσυχο περιβάλλον της υπόγειας ζωής. Μικροί ζωντανοί οργανισμοί, νυχτερίδες και μικροσκοπικά αρθρόποδα, που μοιάζουν με τις γνωστές ακρίδες, είναι οι λιγοστοί κάτοικοι του ανήλιαγου κόσμου. Πολλά από αυτά είναι σχεδόν διάφανα και χωρίς όραση. Έχουν προσαρμοστεί, δηλαδή, εδώ και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια στο απόλυτο σκοτάδι, στη σταθερή θερμοκρασία, αλλά και στην έλλειψη τροφής για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ακόμα και η ανθρώπινη ανάσα διαταράσσει για λίγο την ηρεμία του περιβάλλοντος. Έτσι, η είσοδος στα σπήλαια απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, για να μη θέσει σε κίνδυνο τα μοναδικά έμβια όντα, τα οποία από πολλούς έχουν χαρακτηριστεί ζωντανά απολιθώματα. Σεβασμό, όμως, απαιτούν και τα μοναδικά αριστουργήματα: οι σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι κουρτίνες, τα γκουρ (δαντελωτές λίμνες από ασβεστίτη), οι ελικτίτες, οι κολόνες και όλος ο υπόλοιπος μοναδικός διάκοσμος, τον οποίο αριστοτεχνικά έχει δημιουργήσει η φύση με την πάροδο των αιώνων. Δυστυχώς, οι καταστροφές στα οριζόντια σπήλαια είναι μεγάλες από την είσοδο του κόσμου, ενώ τα σκουπίδια στα οριζόντια βάραθρα είναι συχνότατο φαινόμενο. Όπου υπάρχει πρόσβαση χωρίς να απαιτούνται ειδικές τεχνικές, τα σταλακτιτικά είναι κατεστραμμένα και συνήθως κοσμούν ράφια βιβλιοθηκών.

Η σπηλαιολογία αρχίζει από τότε που η περιέργεια οδήγησε τον άνθρωπο σε υπόγειους κόσμους. Κάποια σπήλαια σήμερα έχουν αρχαιολογικό, ιστορικό και γεωλογικό ενδιαφέρον. Οι σπηλαιολόγοι είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για να εξερευνούν, να μελετούν, να χαρτογραφούν, να καταγράφουν και να φωτογραφίζουν τα σπήλαια. Αν και η σπηλαιολογία φαντάζει πολύ «επιστημονική», λίγοι ασχολούνται επαγγελματικά με αυτήν, ενώ η πλειοψηφία των σπηλαιολόγων είναι άνθρωποι που αγαπάνε τη φύση και την περιπέτεια, τους εξιτάρει το άγνωστο και η εξερεύνηση, θέλουν να αποκτήσουν νέες εμπειρίες, να ανεβάσουν την αδρεναλίνη, να βιώσουν κάτι πρωτόγνωρο. Η εκπαίδευση των επίδοξων σπηλαιολόγων γίνεται από σπηλαιολογικούς συλλόγους (μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς), διαρκεί περίπου δύο με δυόμισι μήνες και προσφέρει ένα ικανοποιητικό επίπεδο εξοικείωσης με τις σπηλαιολογικές τεχνικές κατάβασης (τεχνική μονού σχοινιο­ύ). Επίσης καλύπτει ένα μεγάλο μέρος των θεωρητικών γνώσεων που απαιτούνται, όπως γεωλογία, χαρτογράφηση, βιολογία σπηλαίων, ασφάλεια στα σπήλαια και προστασία, παλαιοανθρωπολογία, βασικές αρχές σπηλαιοκατάδυσης και άλλα.

Η βασική ασχολία των σπηλαιολόγων είναι η εύρεση νέων σπηλαίων και η εξερεύνησή τους. Η εξερεύνηση ενός σπηλαίου, όμως, δεν αφορά μόνο στα οριζόντια σπήλαια, ούτε σταματάει όταν ο σπηλαιολόγος βρεθεί μπροστά σε ένα κάθετο βάραθρο. Σήμερα, πλέον, με την εξέλιξη του εξοπλισμού, μπορεί να εξερευνήσει με ασφάλεια ένα βάραθρο πολλών δεκάδων μέτρων, χρησιμοποιώντας την τεχνική κατάβασης και ανάβασης σε μονό σκοινί. Παλαιότερα, η χρήση της ανεμόσκαλας έδινε τη δυνατότητα εξερεύνησης βαράθρων μικρού βάθους. Σήμερα, όμως, τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Ενημερωτικά να αναφέρουμε ότι στην Ελλάδα το βαθύτερο σπήλαιο έχει βάθος 1.208 μέτρα (Σπήλαιο Γουργούθακας στα Λευκά Όρη Κρήτης), ενώ το βαθύτερο στον κόσμο έχει βάθος 2.140 μέτρα (Σπήλαιο Βορόνια-Κρουμπέρα στον Δυτικό Καύκασο).

Η σπηλαιολογία ως ενασχόληση έχει αρχίσει να γίνεται γνωστή τα τελευταία χρόνια. Κάθε σπηλαιολόγος την επιλέγει για διαφορετικούς λόγους. Άλλοι ενθουσιάζονται με την εξερεύνηση, ενώ για κάποιους άλλους αποτελεί extreme sport. Άλλοι μαγεύονται από τον διά­κοσμο, ενώ άλλοι συμμετέχουν για την καλή παρέα, τις εκδρομές στη φύση και την περιπέτεια. Σε άλλους αρέσει η φωτογράφηση, σε άλλους οι τεχνικές. Όποιο­ς κι αν είναι ο λόγος, όμως, που κάποιος ασχολείται με τη σπηλαιολογία, ένα είναι σίγουρο: δεν χρειάζεται να έχει το κορμί των ηρώων των κινηματογραφικών ταινιών, ούτε το θάρρος του Ράμπο. Σημασία έχει η θέληση, που καθιστά κάποιον ικανό να πετύχει τους προσωπικούς του στόχους και να ξεπεράσει τις φοβίες που ίσως έχει. Μέσα από τους σπηλαιολογικούς συλλόγους κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί να συμμετάσχει σε αποστολές/εξερευνήσεις σπηλαίων, γνωρίζοντας παρθένα μέρη της Ελλάδας και απολαμβάνοντας τις ομορφιές της φύσης. Το μόνο που χρειάζεται είναι αγάπη για το περιβάλλον, λαχτάρα για την περιπέτεια και μια μέτρια φυσική κατάσταση…

Κείμενο: Μαργαρίτα Κανελλίδου
Φωτογραφίες: Ηλίας Καζαής
Πηγή: Περιοδικό Εναλλακτικός Τουρισμός

Από το ΑΝΑ-ΜΠΑ