Παγκόσμια ημέρα ποίησης

Ας αφήσουμε τους Έλληνες ποιητές, να μας ταξιδέψουν, στην μαγεία της ελληνικής ποίησης, με τα φτερά της πένας τους.

Κωστής Παλαμάς (1859-1943)

Εξηνταεπτά χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές, του Κωστή Παλαμά. Ο μεγάλος μας εθνικός ποιητής πέθανε στην Αθήνα στις 27 Φεβρουαρίου 1943, μεσούσης της γερμανικής κατοχής. Η κηδεία του αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα αντικατοχικά συλλαλητήρια, καθώς σύσσωμος ο πνευματικός κόσμος της χώρας αλλά και εκατοντάδες χιλιάδες απλού λαού συνόδεψαν συγκλονισμένοι το σκήνωμα του Ποιητή στην τελευταία του κατοικία στο Α’ Νεκροταφείο, τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο, κάτω από τα σκυθρωπά και έκπληκτα πρόσωπα των κατακτητών.

» Ηχήστε, οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα, πέρα ως πέρα…
Βογγήστε, τύμπανα πολέμου… οι φοβερές σημαίες,
ξεδιπλωθείτε στον αέρα!
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!»

Ο Άγγελος Σικελιανός αποχαιρέτησε τον Ποιητή καλώντας παράλληλα το Έθνος σε παλλαϊκό αγώνα κατά των Ναζί επιδρομέων, όπως και ο ίδιος ο Παλαμάς είχε κάνει τρία χρόνια νωρίτερα κλείνοντας μέσα σε δύο στίχους το δικό του μεγάλο «ΟΧΙ»:

» Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλον κανένα
Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα».

helectra

Αλκαίος και Σαπφώ

Κατά τον 7ο αι. π.Χ. η πολιτική ζωή στη Λέσβο χαρακτηριζόταν από έντονες διαμάχες. Αρχικά κυριαρχούνταν από την οικογένεια των Πενθιλιδών. Προς τα τέλη του αιώνα όμως και άλλες αριστοκρατικές οικογένειες απέκτησαν δύναμη και βλέψεις για την εξουσία. Μέσα στην ταραγμένη εκείνη εποχή έκανε την εμφάνισή της στο νησί η λυρική ποίηση, ίσως για να εκφράσει τα έντονα συναισθήματα ή για να στρέψει τη σκέψη σε ατραπούς λιγότερο επώδυνες, όπως αυτές που βίωναν όσοι ασχολούνταν με τα κοινά.

Αλκαίος

Ο Αλκαίος καταγόταν από μία από αυτές τις αριστοκρατικές οικογένειες. Τα αδέρφια του είχαν συμμετάσχει στη δολοφονία του τυράννου Μελάγχρου. Ο ίδιος ο Αλκαίος αργότερα, μαζί με το μετέπειτα αισυμνήτη Πιττακό, είχε οργανώσει μια «εταιρεία», που ανέλαβε την εξόντωση του τυράννου Μυρσίλου. Η συνωμοσία έγινε γνωστή και οι συνωμότες εξορίστηκαν στην Πύρρα, από όπου και πάλι συνέχισαν τις προσπάθειές τους. Μάλιστα πρέπει να ζήτησαν οικονομική βοήθεια από τους Λυδούς, στο οποίο ο Πιττακός αντιτάχθηκε και αποσχίστηκε. Ο Αλκαίος θεώρησε τον Πιττακό προδότη και χρησιμοποίησε την ποίησή του για να τον μειώσει, χρησιμοποιώντας υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς: κακόπατρις (ταπεινής καταγωγής) και φύσκων (κοιλαράς) είναι μερικοί από αυτούς. Συχνά έχουμε την εντύπωση πως τα ποιήματά του είναι γραμμένα για να απαγγελθούν σε συμπόσια ομοϊδεατών, διασκεδάζοντάς τους με τη σάτιρα αλλά και την πικρία που εκφράζουν. Ο Αλκαίος εξορίστηκε για την αντικαθεστωτική του συμπεριφορά. Το ίδιο και ο αδερφός του και άλλοι διαφωνούντες.

Στα ποιήματα του Αλκαίου έχει θέση η αλληγορία: η εικόνα ενός πλοίου που παραδέρνει στην καταιγίδα συμβολίζει το κράτος που παραπαίει μέσα στην πολιτική κρίση και είναι μια εικόνα που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Ωστόσο, πολύ συχνό θέμα είναι αυτό της οινοποσίας. Τα ποιήματα του Αλκαίου είναι γραμμένα σε διαφορετικά μέτρα, με κύριο το ιαμβικό. Η διάλεκτος που χρησιμοποίησε ο Αλκαίος είναι η λεσβιακή αιολική, κάτι που φαίνεται να είναι και το κοινό του στοιχείο με την άλλη μεγάλη ποιήτρια της Λέσβου, τη Σαπφώ.

Σαπφώ

Η Σαπφώ ήταν περίπου σύγχρονή του και καταγόταν από την πόλη της Ερεσού. Ήταν θυγατέρα του Σκαμανδρωνύμου και της Κλεΐδος. Μεταγενέστερες πηγές αναφέρουν τα ονόματα των αδερφών της, καθώς και του συζύγου της, κάποιου Κερκύλλα από την Άνδρο. Αναφέρουν επίσης ότι η Σαπφώ είχε μια κόρη, την Κλεΐδα. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο ανεκπλήρωτος έρωτάς της για το Φάονα την οδήγησε στην αυτοκτονία στο νησί της Λευκάδας, παράδοση που ανήκει μάλλον στη σφαίρα του μύθου.

Αυτό που μας αποκαλύπτει το Πάριο Χρονικό για τη Σαπφώ είναι πως η ποιήτρια εξορίστηκε στη Σικελία μεταξύ του 604-603 και του 596-595 π.Χ. Η ίδια περίοδος συμπίπτει με την ποιητική ακμή της. Από τα ποιήματά της ξεχωρίζουν τα επιθαλάμια: μικρά γαμήλια ποιήματα. Ο τύπος αυτός ποιημάτων, κατά τον Λέσκι, πήγαζε από τη λαϊκή λογοτεχνική παραγωγή, όμως η Σαπφώ κατάφερε να τα αναδείξει σε λόγια επιτεύγματα. Θεματολογικά το στοιχείο του έρωτα ξεχωρίζει, διανθισμένο με εξαιρετικά ωραίες εικόνες και άφθονο λυρισμό, έτσι που να ταιριάζει στην ψυχοσύνθεση νεαρών γυναικών, που όπως φαίνεται αποτελούσαν και το κοινό στο οποίο απευθυνόταν. Αυτό έχει δώσει λαβή για τη θεωρία του Willamowitz, σύμφωνα με την οποία η Σαπφώ ήταν δασκάλα σε τάξη κοριτσιών, κάτι που ωστόσο δεν τεκμηριώνεται από άλλα στοιχεία. Η ποίησή της άσκησε επίδραση ιδιαίτερα στους Λατίνους ποιητές. Στα Μεσαιωνικά και Νεότερα χρόνια αρκετοί τη χαρακτήρισαν πρόστυχη, καθώς στο έργο της διαφαίνεται ερωτικό στοιχείο προς το γυναικείο φύλο. Η μορφή της, από την άλλη πλευρά, εξιδανικεύτηκε και αποτυπώθηκε σε μία σειρά από αγάλματα (προτομές Περίνθου, Μαλιμπού, Πειραιά και Ηρακλείου).

Αυτό που μπορεί να πει κανείς με βεβαιότητα για τα ποιήματα της Σαπφώς και του Αλκαίου είναι ότι –πέρα από την αμφιλεγόμενη μερικές φορές ποιητική τους αξία– αποτελούν αντιπροσωπευτικό καθρέφτη της λεσβιακής κοινωνίας της Αρχαϊκής εποχής, ιδιαίτερα της αριστοκρατικής τάξης. Οι άντρες ζούσαν για τον πόλεμο και τα συμπόσια και περνούσαν αρκετές ώρες μαζί σε ομίλους που είχαν κοινωνικό χαρακτήρα, αλλά και πολιτικές βλέψεις. Οι γυναίκες, αντίστοιχα, ήταν καλλιεργημένες και σχημάτιζαν παρόμοιους ομίλους, μέσα στους οποίους προφανώς ασχολούνταν με τις τέχνες ή και με λόγιες συζητήσεις και δε δίσταζαν να έχουν πολιτική άποψη.

Πηγή

helectra

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης 75 χρόνια μετά

Ο Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 και πέθανε στις 29 Απριλίου του 1933. Με αφορμή τα 75 χρόνια, από τον θάνατό του παραθέτω ένα ελάχιστο δείγμα από την ποίησή του.

Τείχη
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κι υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι, τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη,
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
Όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Κεριά
Του μέλλοντος οι μέρες στέκοντ’ εμπροστά μας
σα μιά σειρά κεράκια αναμένα
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.
Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων,
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λιωμένα, και κυρτά.
Δεν θέλω να τα βλέπω, με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ’ αναμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να γυρίσω να μη διώ και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.

Επέστρεφε
Επέστρεφε συχνά και παίρνε με,
αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με,
όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,
κι επιθυμία παλιά ξαναπερνά στο αίμα.
Όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται,
κι αισθάνονται τα χέρια σαν ν’ αγγίζουν πάλι.

Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται….

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

helectra