Ευρωπαϊκή διάκριση στη Λέσβο και το Απολιθωμένο Δάσος
Σε μια λαμπρή τελετή που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο εντυπωσιακό και πρόσφατα ανακαινισμένο Palais de Congres – Square στις Βρυξέλλες απονεμήθηκαν τα βραβεία EDEN – Ευρωπαϊκοί προορισμοί Αριστείας, στο πλαίσιο του εορτασμού της Ευρωπαϊκής Ημέρας Τουρισμού. Ανάμεσα σε 22 ευρωπαϊκούς προορισμούς, από την Ελλάδα ήταν η Λέσβος που απέσπασε το πρώτο βραβείο «Ευρωπαϊκοί Προορισμοί Αριστείας – EDEN» έτους 2009 για την «Προστατευόμενη Περιοχή Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου». Το βραβείο παρέλαβαν εκ μέρους της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λέσβου η αντινομάρχης Λέσβου κ. Μ. Τζουβελεκάκη και ο διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου αναπληρωτής καθηγητής Ν. Ζούρος. Ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Τουρισμού – DG ENTR κ. Φ. Ιανιέλο, παραδίδοντας το βραβείο, αναφέρθηκε στη μοναδικότητα του Απολιθωμένου Δάσους, στοιχείο που συνέβαλε αποφασιστικά στην επιλογή. [ΑΠΕ]
Μοναδικό Μνημείο της Φύσης
Στη δυτική Λέσβο, εκεί που η λάβα και η ηφαιστειακή στάχτη συναντούν το βαθύ γαλάζιο του Αιγαίου, ο χρόνος και το κύμα φέρνουν σιγά-σιγά στο φως απολιθωμένα τμήματα δέντρων που έζησαν στο μακρινό παρελθόν. Μεγάλα και μικρά πολύχρωμα, σε αφάνταστο αριθμό και ποικιλία, όρθια ή ξαπλωμένα στη γη, με τις ρίζες και τα κλαδιά τους να διαπλέκονται αινιγματικά. Μένουν εκεί αμέτρητα χρόνια μάρτυρες της ανεπανάληπτης δημιουργίας της Φύσης. Τα απολιθωμένα δένδρα συγκροτούν ένα σύνολο μοναδικό, το «Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου».
Τα χρώματα τους λαμπερά, απίστευτα ζωντανά, ξεχωρίζουν από τα σταχτιά και τα γκρίζα των ηφαιστειακών πετρωμάτων που τα περιβάλλουν. Αμέτρητες οι αποχρώσεις του κόκκινου, του κίτρινου και του καστανού, του πράσινου αλλά και του μαύρου. Ανταύγειες από κροκί, άλικο, μενεξεδί μέχρι το βαθύ μπλε, σε ασυνήθιστους συνδυασμούς, θαμπώνουν το μάτι του επισκέπτη. Αναρωτιέται κανείς πώς αλήθεια χώρεσαν όλα μαζί στην παλέτα της Φύσης;
Η περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους μπορεί να παρομοιασθεί με το βιβλίο της γεωϊστορικής εξέλιξης του Αιγαίου μέσα στο οποίο καταγράφεται με μοναδικό τρόπο όλη η γεωλογική ιστορία της λεκάνης του Αιγαίου τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια και δίνονται πληροφορίες όχι μόνο για την πανίδα και την χλωρίδα, αλλά και για τις οικολογικές συνθήκες που επικρατούσαν, το κλίμα καθώς και τις μεγάλες τεκτονικές κινήσεις που διαμόρφωσαν τη σημερινή δομή της περιοχής.
Απολιθωμένα δένδρα συναντώνται σε πολλές θέσεις και σε μεγάλο αριθμό στη Λέσβο. Τα περισσότερα απ’ αυτά βρίσκονται στο τρίγωνο που καθορίζεται από τις περιοχές Όρδυμνος, Νησιώπη, Σκάλα Ερεσσού, Σίγρι. Αξιόλογες συγκεντρώσεις απολιθωμάτων συναντούμε και στις περιοχές Μεσοτόπου, Χιδήρων, Γαβαθά, Πολιχνίτου, Μολύβου και Άγρας.
Δημιουργία Απολιθωμένου δάσους
Το απολιθωμένο δάσος δημιουργήθηκε πριν 20 εκατομμύρια χρόνια και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα μνημεία της γεωλογικής μας κληρονομιάς. Η δημιουργία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γεωλογική ιστορία και εξέλιξη της περιοχής του Αιγαίου. Το Αιγαίο αποτελεί και σήμερα μια από τις πλέον ενεργείς περιοχές του πλανήτη μας. Οι γεωλογικές διεργασίες που συμβαίνουν στο λαμβάνουν χώρα στο μέρος αυτό εκδηλώνονται πολύ συχνά με έντονη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Η ηφαιστειακή δραστηριότητα που εκδηλώνεται στο Αιγαίο είναι γνωστό ότι οφείλεται στη βύθιση της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική πλάκα η οποία σήμερα γίνεται στην περιοχή της Ελληνικής τάφρου νότια της Κρήτης. Η βύθιση αυτή προκαλεί στην εσωτερική λεκάνη του Αιγαίου πελάγους εφελκυστικές δυνάμεις. Έτσι δημιουργούνται μεγάλα ρήγματα στο φλοιό που συνδέονται με την έντονη σεισμικότητα της περιοχής και δίνουν τη δυνατότητα στο ηφαιστειακό υλικό να ανέρχεται από το εσωτερικό της γης και να εκχύνεται στις θέσεις των ηφαιστείων. Με τη διαδικασία αυτή σχηματίστηκαν πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν μια σειρά ηφαιστείων στο χώρο του Αιγαίου όπως της Σαντορίνης της Μήλου της Νισύρου και άλλα.
Η Λέσβος είναι και αυτή ένα ηφαιστειογενές νησί όπως η Χίος και η Λήμνος. Περισσότερο από το μισό της έκτασης του νησιού μας αποτελείται από ηφαιστειογενείς σχηματισμούς οι οποίοι ξαπλώνονται από το ΒΑ του κόλπου της Καλλονής ως τη Μήθυμνα και μαρτυρούν ότι υπήρξε έντονος ηφαιστειακός παροξυσμός με εκρηκτική και εκχυτική φάση. Σ’ αυτή την εποχή της έντονης ηφαιστειακής δράσης ανάγονται ο σχηματισμός των απολιθωμάτων στο νησί μας. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα εκτός από την πυρακτωμένη λάβα που ευτυχώς δεν έφθασε στην περιοχή εκτόξευσε στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες ηφαιστειακής στάχτης η οποία σε σύντομο χρονικό διάστημα έφθασε στην περιοχή του απολιθωμένου δάσους και κάλυψε τα πάντα. Μετά τις ηφαιστειακές εκρήξεις ακολούθησαν έντονες βροχοπτώσεις που προκάλεσαν μεγάλης κλίμακας λασποροές οι οποίες σκέπασαν το μεγάλο πυκνό και πλούσιο δάσος που υπήρχε την εποχή εκείνη. Να σημειωθεί ότι η δασική βλάστηση αντιστοιχεί στις φάσεις προσωρινής ηφαιστειακής ηρεμίας ενώ το σκέπασμα και το θάψιμο κάτω από τη στερεά αναβλύσματα αντιστοιχεί στις φάσεις παροξυσμού των ηφαιστείων. Όσο για την απολίθωση αυτή ακολούθησε αφού είχαν τελειώσει οι αλλεπάλληλες περίοδοι βλάστησης και θαψίματος των δένδρων και δεν ανήκει στην περίοδο ηφαιστειακού παροξυσμού. Το υλικό με το οποίο έγινε η απολίθωση είναι το διοξείδιο του πυριτίου, το οποίο υπήρχε διαλυμένο στα θερμά νερά που κυκλοφορούσαν στο έδαφος. Με το ανόργανο διοξείδιο του πυριτίου αντικαταστάθηκε μόριο προς μόριο η οργανική φυσική ουσία των δένδρων. Η αντικατάσταση έγινε τόσο τέλεια ώστε να διατηρηθεί ολότελα ο φυσικός ιστός και οι ετήσιοι δακτύλιοι των δένδρων.
Τα απολιθωμένα λοιπόν δένδρα της Λέσβου βλάστησαν πάνω έδαφος το οποίο σχηματίστηκε από στερεά αναβλύσματα ηφαιστείων που βρίσκονταν σε ενέργεια και μέσα σ’ αυτό το έδαφος που βλάστησαν θάφτηκαν και απολιθώθηκαν με την κυκλοφορία θερμών νερών που περιείχαν διοξείδιο του πυριτίου.
Είδη φυτών και δένδρων
Ο πλούτος και η ποικιλία των φυτών του Απολιθωμένου δάσους όπως αποδεικνύεται από τις ερευνητικές διαδικασίες του καθηγητή Ε. Βενιτζέλου είναι από τα στοιχεία της μοναδικότητας του μνημείου από την συστηματική μελέτη των απολιθωμένων κορμιών και των απολιθωμένων φύλλων προσδιορίστηκε το γένος και το είδος των φυτών που συμμετείχαν στη σύνθεση του δάσους προς 20 εκατομμύρια χρόνια. Οι περισσότεροι απολιθωμένοι κορμοί ανήκουν στα κωνοφόρα και αγγειόσπερμα, όπως πεύκη, σεκόια που είναι το μεγαλύτερο φυτό που έζησε στον πλανήτη μας, ο πλάτανος, η δρυς, η οξιά, ο φοίνικας, το κυπαρίσσι, τίλια ο σφένδαμος, το κανελόδενδρο, η λεύκη, η δάφνη και άλλα.
Μοναδικότητα και αξία του απολιθωμένου Δάσους
Οι επιστήμονες που μελέτησαν το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου αναφέρονται με θαυμασμό στη μοναδικότητα, τη σπανιότητα και τη μεγάλη επιστημονική αξία του μνημείου αυτού της φύσης, γιατί αποτελεί ένα ολόκληρο δασικό σύστημα που απολιθώθηκε επί τόπου λόγω της έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας. Λόγοι που το καθιστούν μοναδικό και δείχνουν τη μεγάλη αξία του είναι οι εξής:
1) Ο μεγάλος αριθμός των απολιθωμένων κορμών που διατηρούνται όρθιοι με το ριζικό τους σύστημα τα οποία φαίνεται ότι απολιθώθηκαν στη φυσική τους θέση.
2) Τα απολιθωμένα δένδρα και τα όργανα φυτών, ρίζες, κλαδιά, φύλλα και σπέρματα έχουν διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση.
3) Η ηλικία του δάσους καθώς και η ποικιλία και ο μεγάλος αριθμός των διαφορετικών ειδών των απολιθωμένων φυτών που βρέθηκαν συνηγορούν για τη μεγάλη επιστημονική τους αξία.
4) Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας αποτελεί σημαντικό δείκτη των κλιματικών συνθηκών και του περιβάλλοντος εκείνης της περιόδου.
Συγκρίσιμο οικοσύστημα με αυτό του Απολιθωμένου δάσους της Λέσβου αποτελούν τ’ απολιθωμένα δάση των κωνοφόρων που συναντούμε στην Αριζόνα της Β. Αμερικής.
Επίσκεψη στο Απολιθωμένο Δάσoς
Ο επισκέπτης της Λέσβου έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις προκειμένου να επισκεφθεί τις διάφορες συγκεντρώσεις των Απολιθωμένων κορμών. Μπορεί να επισκεφθεί το Πάρκο του Απολιθωμένου Δάσους στη περιοχή «Κύρια Απολιθωμένη» , το Γεωπάρκο του Σιγρίου, τη νυσίδα Νησιώπη, είτε να επιλέξει πεζοπορικές διαδρομές που συνδέουν τις διάφορες απολιθωματοφόρες θέσεις χωρίς να παραλείψει να επισκεφθεί τις εγκαταστάσεις του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Σίγρι όπου αναδεικνύονται τα ευρήματα του απολιθωμένου Δάσους και η γεωϊστορική εξέλιξη του Αιγαίου από τις διεργασίες που οδήγησαν στη δημιουργία του απολιθωμένου Δάσους πριν 20 εκατομμύρια χρόνια μέχρι τα σύγχρονα οικοσυστήματα.
Το Πάρκο που δημιούργησε η Διεύθυνση Δασών Λέσβου, αποτελεί μια μοναδική εμπειρία και ένα ανεπανάληπτο μνημείο της φύσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο επισκέπτης μένει εκστατικός μπροστά στην πληθώρα των ευρημάτων τα οποία όπως αναφέραμε παραπάνω είναι άριστα διατηρημένα. Επίσης μπορεί να περιηγηθεί σε μια ολόκληρη βουνοπλαγιά με ιδικά διαμορφωμένα μονοπάτια που κατασκευάστηκαν χωρίς μηχανικά μέσα για να μη διαταραχθεί το φυσικό περιβάλλον, θα νιώσει συγκίνηση με τους ωραίους χρωματικούς συνδυασμούς που η φύση «στόλισε» τα πετρωμένα δένδρα και θα θαυμάσει την αυθεντικότητα των απολιθωμένων κορμών που έχουν διατηρήσει την πιο παραμικρή λεπτομέρεια και στο φλοιό και στο εσωτερικό τους. θα εντυπωσιαστεί από το πλήθος και τις διαστάσεις των δένδρων και θ’ ανακαλύψει ότι κάποια από αυτά του είναι γνωστά και ίσως του θυμίζουν την τελευταία επίσκεψη του σ’ ένα πευκοδάσος.
Για όλους αυτούς του λόγους μπορούμε να πούμε ότι αξίζει κάθε επισκέπτης του νησιού μας να περιηγηθεί στους χώρους αυτούς που φυλάγονται όλα τα απολιθωμένα ευρήματα και να συνειδητοποιήσει ότι περπατώντας ανάμεσα στους πετρωμένους κορμούς έχει το μοναδικό προνόμιο να κάνει ένα ωραίο ταξίδι μέσα στο χρόνο και στη γεωλογική ιστορία του νησιού μας.
Δημήτρης Αρετής
Αμαλία Αθηναίου
Κατερίνα Καρίνου
Α΄τάξη Πειραματικού Γυμνασίου Μυτιλήνης
Πηγή
helectra
Επισκεπτόμενος διάφορες περιοχές της χώρας, ο φυσιολάτρης περιηγητής έχει την ευκαιρία:
Περιοδικον Ποικιλης Υλης 