Η γνωριμία με τον τεχνοκρίτη που επιμελήθηκε το Μουσείο του
Νέος φόρεσε μια φουστανέλα και έκτοτε δεν την έβγαλε ποτέ. Ο Θεόφιλος γεννήθηκε το 1867 στη Βαριά της Μυτιλήνης. Το επώνυμο δημιουργήθηκε όταν ένας πρόγονός του, ίσως ο παππούς του που λεγόταν Μιχάλης, επισκεπτόμενος τους Αγίους Τόπους έγινε Χατζής, και συνεπώς ονομάστηκε Χατζημιχάλης. Ύστερα μεταγράφηκε στην καθαρεύουσα σαν Χατζημιχαήλ. Ο παππούς, από την πλευρά της μητέρας του, ήταν αγιογράφος. Αυτός φορούσε σαλβάρια και εν γένει νησιώτικη φορεσιά.
Ο Θεόφιλος έμαθε λιγοστά γράμματα. Χρησιμοποιούσε, γράφοντας, την καθαρεύουσα, αλλά αδόκιμα. Δεν ενδιαφερόταν για το σχολείο, ήταν κιόλας καλλιτέχνης. Τον τιμωρούσε ο δάσκαλος γιατί, ενώ εκείνος δίδασκε, ο Θεόφιλος έκανε σχέδια. Ήταν μικροκαμωμένος και διαρκώς αφηρημένος. Τον πήρε μαζί του, όχι ο παππούς ο ζωγράφος, αλλά ο αδελφός της μητέρας του που ήταν χτίστης και κοσμηματοπώλης, για να μάθει την τέχνη. Ο θείος αυτός έχτιζε σπίτια αλλά και τα ζωγράφιζε, τα διακοσμούσε. Τελικά, ο νεαρός έφυγε από τη Μυτιλήνη και πήγε στη Σμύρνη.
Η ΣΜΥΡΝΗ ήταν μια ελληνική μεγαλόπολη, πιο προοδευμένη από την ΑΘΗΝΑ της εποχής. Οι βιογράφοι του λένε ότι ήταν δεκαπεντάρης. Δεν ήξεραν γιατί φορούσε φουστανέλα. Πολλές εικασίες υπήρξαν. Το πιθανότερο ήταν πως πρώτη φορά φόρεσε στη Σμύρνη για εθνική επίδειξη. Ήταν πατριώτης; Aσφαλώς. Ήταν καλλιτέχνης; Χωρίς αμφιβολία. Μα αυτές ήταν οι θετικές πλευρές του. Όμως ήταν υπερβολικός στις δηλώσεις του. Ήταν μυθομανής; Έτσι έλεγαν.
Τα έργα του, τα πιο πολλά, οφείλονται στην εγκατάστασή του στο Πήλιο. Στη δουλειά του ακολουθούσε απλή και ωραία σε αποτέλεσμα τεχνική. Όλη μαζί η δημιουργία του έδενε σε μια ενότητα. Ήταν, γράφουν «λαφρύς»; Δεν το δέχομαι. Αγράμματος ναι, αλλά τι σχέση έχει αυτό με το ταλέντο και την πηγαία διάθεση, την έμπνευση, τη δημιουργία; Φιλοξενήθηκε στα σπίτια των αδελφών του, και για να ανταποδώσει την φιλοξενία, ζωγράφισε τους τοίχους των σπιτιών τους. Δυστυχώς, κανείς από τους δικούς του δεν καταλάβαινε τη ζωγραφική του. Κατέληξε να κατοικήσει με τη μητέρα του σε ένα μικρό σπιτάκι σε μια άκρη της πόλης, που διέθετε μια καταπληκτική θέα, την οποία αποθανάτισε πολλές φορές με τα πινέλα του.
Η ζωγραφική του αφορούσε τον κύκλο του ’21, όμως το μεγαλύτερο μέρος της κλασικής του δημιουργίας αφορά στη λαϊκή ζωή και όχι τόσο στα περιστατικά της, όσο στις συνδετικές διασυνδέσεις της με την καθημερινή ζωή. Ζωγράφιζε θρησκευτικές εικόνες με σεβασμό. Ξεκινώντας από τους πρωτόπλαστους έως το Χριστό και τον Πιλάτο. Όμως, τελείως άλλα ήταν τα ανατολίτικα θέματα. Αυτά περιγράφουν τους Λαϊκούς ήρωες της Ανατολής. Παρουσιάζουν Τσερκέζους, Ζεϊμπέκηδες και Κούρδους. Ο Θεόφιλος στο Πήλιο δημιουργούσε κυρίως τοιχογραφίες για τα μικρομάγαζα. Και μετά άρχισε να ζωγραφίζει φορητούς πίνακες.
Είχε, όμως, απόλυτη γνώση σε ό,τι αφορά την τεχνολογία της τοιχογραφίας. Είχε συλλάβει τη σωστή αίσθησή της δηλαδή, και απ’ εκεί του κοινωνικού προορισμού του έργου του. Έχει δύο περιόδους τέχνης, την Πηλιορείτικη και την Μυτιληνιά. Ετοίμαζε την τελευταία περίοδο της ζωής του για τον τεχνοκρίτη Ελευθεριάδη – TERIADE – που ήταν Μυτιληνιός –Παριζιάνος, δηλαδή, για τις ελληνικές συνθήκες, πέρα από αστός. Ένα σύνολο έργων που μας διαφωτίζει πάνω στις διαφορές που παρουσίαζαν οι εργασίες του αυτές, που γινόταν για τον TERIADE, σε σχέση με ό,τι ζωγράφιζε για τους λαϊκούς πελάτες του. Ας μην αρκεσθούμε σε κάποια απλή διάκριση ανάμεσα στη σημερινή συλλογή, αυτή που στεγάζεται στο Μουσείο που του έκανε ο συγχωριανός του τεχνοκρίτης, και το υπόλοιπο έργο του.
Γνώρισα τον TERIADE ή Ελευθεριάδη όταν έκτιζε το Μουσείο. Πιθανολόγησαν οι θεαταί ότι τον Θεόφιλο τον οδήγησε με τις συμβουλές του, εκ του ότι η προσωπογραφία που του έκαμε ο Θεόφιλος, ήταν βασισμένη μόνο σε φωτογραφίες και κάρτες που του έδωσε για πρότυπα.
Ναι, γνώρισα τον TERIADE στα αλλεπάλληλα ταξίδια του στην Αθήνα. Ήταν ένας ακέραιος γνώστης και εκτιμητής έργων, ένας απόλυτα τεκμηριωμένος άνθρωπος, ο οποίος, ενώ ζούσε στην πόλη του φωτός, λάτρευε τον τόπο της καταγωγής του και, ως εκ τούτου, έκρινε με ανοιχτό μυαλό τον Ζωγράφο, αλλά έβλεπε με αγάπη και τον άνθρωπο. Στο απλόχωρο σπίτι του, στην Πέτρα της Μυτιλήνης, κρεμασμένα τα έργα του Θεόφιλου, όπως μου είπαν οι κοινοί μας φίλοι, στέκουν στη θωριά των ματιών του κάθε επισκέπτη και αντιπροσωπεύουν στιγμές από τις πιο ποικίλες του Θεόφιλου.
Γράφει ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ: «Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και, καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του ΘΕΟΦΙΛΟΥ, που είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του ΛΟΥΒΡΟΥ. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο». Μα, ο ζωγράφος είχε πεθάνει το 1934. Το Μουσείο τελείωσε. Ανάμεσα στη ΧΩΡΑ και στη ΒΑΡΙΑ, ο TERIADE αγόρασε ένα οικόπεδο και έκαμε πραγματικότητα ένα όνειρο. Το ΜΟΥΣΕΙΟ του ΘΕΟΦΙΛΟΥ. Μόλις τελείωσε, παραδόθηκε στο κοινό.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΦΩΤΙΑΔΟΥ
Πηγή: ΠΡΩΪΝΟΣ ΛΟΓΟΣ
helectra
Περιοδικον Ποικιλης Υλης 